Rotondes gevaarlijker voor fietser dan eerder werd gedacht

13 september 2022

De rotonde werd begin jaren tachtig in Nederland geïntroduceerd als dé oplossing om de verkeersveiligheid en doorstroming binnen de bebouwde kom te vergroten. Maar deze ‘Heilige graal van verkeersveiligheid’ blijkt toch gevaarlijker voor (met name) fietsers dan eerst werd beoogd. De reden? Het is niet altijd duidelijk hoe hun voorrang is geregeld.

Kwart van alle rotondes podium van fietsongeluk

Verkeerskundig Adviesbureau DTV publiceerde in 2019 cijfers over rotondes en ongevallen. Uit dit onderzoek blijkt dat op 1.244 (22,3% van alle) rotondes in Nederland in de periode 2015 – 2018 één of meerdere fietsongevallen hebben plaatsgevonden. Daarnaast waren 786 (14,1% van de) rotondes het podium van één of meerdere ernstige fietsongevallen. Deze cijfers geven aan dat rotondes, hoewel ze voor betere doorstroom zorgen dan kruispunten, nog zeker bepaalde gevaren met zich meebregen - met name voor fietsers.

Waar(om) gaat het vaak mis?

Het is wenselijk dat alle rotondes in Nederland worden aangelegd volgens de gestelde CROW-richtlijnen, gezien dit zou zorgen voor herkenbaarheid bij alle weggebruikers. Helaas blijven dit in werkelijkheid enkel kaders, waaraan gemeenten en wegbeheerders zich niet hoeven te conformeren. Dit leidt tot een gebrek aan uniformiteit in het ontwerp en de voorrangsregels van rotondes. Hierdoor gaat het in de praktijk vaker fout, met name wanneer auto's en fietsers elkaar tegenkomen. Zo vinden er regelmatig ongelukken plaats tussen auto's die de rotonde verlaten en rechtdoor rijdende fietsers. 

Oproep tot discussie over voorrangspositie van fietser

Leanne van Bentem (adviseur bij ingenieursbureau Sweco) luidde, op basis van haar afstudeeronderoek naar de veiligheid van de verkeersituatie op Haarlemse rotondes, de noodklok in het vakblad Verkeerskunde. Leanne riep in dit artikel op tot een discussie over de voorrangspositie van fietsers. Ze concludeert enkele zaken in haar onderzoek, waaronder:

Op dit moment hebben fietsers op 70 procent van de rotondes voorrang op autoverkeer dat de rotonde verlaat;
Fietsers op een e-bike zijn regelmatig onoplettend en gaan met een te hoge snelheid de rotonde op;
Maatregelen waarbij fietsers voorrang moeten verlenen aan auto's helpen;
Rotondes zijn minder veilig voor fietsers dan andere kruispuntvormen.

Nader onderzoek is nodig

Veilig Verkeer Nederland sluit zich aan bij de statement van van Bentem dat de bevindingen uit haar onderzoek (en eerdere signalen) het belang laten zien om de voorrangspositie van fietser nader te bepalen. Echter kan op basis van de resultaten uit het onderzoek (nog) niet concreet geconcludeerd worden dat rotondes minder veilig zijn voor fietsers. Zoals aangegeven in het afstudeeronderzoek van van Bentem, is de gebruikte steekproef van rotondes niet voldoende representatief. Voor wij de conslusies van van Bentem als enige waarheid kunnen bestempelen is het van belang om nader onderzoek te verrichten naar de gevaren van rotondes en mogelijke oplossingen.

"Voorrang is niet op alle rotondes op een gelijke manier is geregeld. Dat kan bij de weggebruiker verwarring en onduidelijkheid opleveren. In dat verband zouden we erover na kunnen denken om fietsers op alle rotondes uit de voorrang te halen. Ter bescherming van de fietser. Mensen maken nu eenmaal vergissingen in het verkeer."

Rob Stomphorst - Woordvoerder Veilig Verkeer Nederland

Hoe zit het nou precies met voorrang op rotondes?

Na de oproep van van Bentem is de discussie omtrent de voorrangspositie van de fietsers op een rotonde wederom opgelaaid. Zo adviseert het CROW om fietsers zoveel mogelijk 'in de voorrang' te houden. Dit houdt in dat zij in principe voorrang horen te krijgen. De SWOV (Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid) is hier wat genuanceerder in en geeft aan dat fietsers uit de voorrang veiliger is, maar ziet dat in de praktijk veelal een keuze wordt gemaakt na het afwegen van meerdere belangen. In onze rubriek 'Op díe fiets' hebben wij eerder aandacht besteed aan de verkeersregels met betrekking tot rotondes. Verkeersdeskundige Freek Smits zegt het volgende over voorrang op een rotonde:

Het grote voordeel van rotondes is dat het verkeer beter doorstroomt. Een rotonde is wettelijk gezien geen voorrangsweg, daarom geven borden, haaientanden en zebrapaden aan wie er voor mogen gaan. Let daarom - ongeacht je rol in het verkeer - goed op wie er voor mag gaan en of dat veilig kan. Ook is het belangrijk een gepaste snelheid aan te houden, zodat je de situatie goed kunt overzien.

Freek Smit - Verkeersdeskundige

Rotondes nog altijd veiliger dan andere kruispuntvormen

Ondanks de ophef over de onduidelijkheid van voorrangregels, heeft het SWOV (Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid) aan de hand van een onderzoek geconcludeerd dat rotondes de veiligste kruispuntvorm zijn. Dit komt met name doordat rotondes minder conflictpunten, een lagere snelheid en een kleinere impacthoek heeft dan een conventioneel kruispunt. Ook voor fietsers en voetgangers zijn rotondes veiliger dan andere kruispuntvormen. In een factsheet van het SWOV presenteert de organisatie bovendien dat verkeerskruispunten die zijn omgebouw tot rotondes gemiddeld tot een afname van 55% leiden in het aantal (brom)fiestongevallen.

Standpunt Veilig Verkeer Nederland

Kort samengevat kunnen ongevallen op rotondes twee oorzaken hebben:

Mensen anticiperen niet goed (focus, kijkgedrag);
Vergissing voortkomend uit de vraag die op dat moment opkomt: ‘wie heeft hier ook alweer voorrang?’.

Woordvoerder, Rob Stomphorst zegt hierover: "Op basis hiervan zou je kunnen zeggen dat anticiperen belangrijker is dan uniforme regels. Je kunt als fietser op de rotonde voorrang hebben, maar wordt jou die voorrang dan ook gegund? Hetzelfde geldt overigens voor het maken van de oversteek op een zebrapad".

Wat betreft het fomruleren van uniforme voorrangsregels is Veilig Verkeer Nederland is van mening dat het vooralsnog de voorkeur heeft om de landelijke richtlijnen van het CROW te volgen, tot verder onderzoek uitwijst dat deze bepalingen aangescherpt dienen te worden. Het is echter wel van belang om duidelijk onderscheid te maken tussen de voorrangsregels met betrekking tot rotondes binnen en buiten de bebouwde kom. Waarbij binnen de bebouwde kom, de fietsers – volgens de richtlijnen – in principe voorrang hebben op een rotonde. Buiten de bebouwde kom daarentegen, moeten fietsers op een rotonde in principe voorrang verlenen aan bestuurders. Hier aan toegevoegd dat volgens artikel 18 van het RVV, bestuurders – op een rotonde – die afslaan, fietsers die rotonde blijven volgen (dus rechtdoorgaand verkeer), voor moeten laten gaan.

Maak een melding over verwarring

Uiteindelijk is er dus nog steeds geen uniformiteit omtrent de voorrangregels bij rotondes - het is aan de gemeenten om de voorrangborden en tekens te plaatsen. Het belangrijkste is dat je, zowel als fietser als automobilist, voornamelijk blijft opletten of je voorrang krijgt van een andere partij. Daarnaast komen via het meldpunt van Veilig Verkeer Nederland regelmatig klachten binnen over de verwarring rond rotondes. Onze woordvoerder, Rob Stomphorst zegt hierover het volgende: "We krijgen vooral opmerkingen over het gebrek aan uniformiteit... Het is natuurlijk een slechte zaak dat er verwarring is. Onduidelijkheid bij de weggebruiker leidt tot aarzelend verkeersgedrag en ongevallen. Terwijl we juist alles op alles moeten zetten om verkeersongevallen te verminderen."

Is er bij jou in de buurt ook een onveilige verkeerssituatie, wellicht ook door verwarrende voorrangsregels bij een rotonde? Maak er een melding van bij ons participatiepunt.

Meer weten over verkeersregels?

Wil je meer weten over verkeersregels of je verkeerskennis testen? Doe onze gratis VVN Opfriscursus zelftest of neem een kijkje naar ons overzicht van alle verkeersregels en -borden.